در این نوشته می خوانید:
هدف از این مقاله افزایش آگاهی والدین و پزشکان اطفال در خصوص ارتباط بین بهداشت دهان و دندان و بیماری های مزمن در کودکان است. رعایت بهداشت دهان و دندان به منظور بهبود قوه تکلم و زیبایی خصوصاً زیبایی لبخند در کودکان اهمیت زیادی دارد.
مشکلات دندان در صورت عدم رسیدگی و درمان به موقع موجب پیشرفت و پوسیدگی و در نهایت عفونت خواهد شد. این عفونت های مزمن می تواند دندان های دائمی در حال رشد کودک را تحت تاثیر قرار دهد.
در این مقاله بر نقش متخصص اطفال در بهبود سلامت دهان و دندان کودکان و تاثیر آن روی بیماری های دیگر اشاره کرده، اقداماتی برای پیشگیری از پیشرفت بیماری ارائه می کنیم.
وجود پلاک ها و باکتری هایی که در اثر تجمع غذاها در سطح دندان ها تشکیل می شوند، موجب پوسیدگی بافت های کلسیمی دندان ها خواهد شد. علاوه بر این کربوهیدرات و قند مواد غذایی موجب تولید اسید شده و مینای دندان تخریب می شود.
باکتری های زیادی در پلاک های دندانی زندگی می کنند. استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیل ها مهم ترین باکتری های موجود در پلاک های دندانی هستند. این باکتری ها از قند موجود در مواد غذایی استفاده کرده، تکثیر می شوند و علاوه بر این اسیدیته سطح دندان را زیاد می کنند و کلسیم و فسفات مینای دندان و در نتیجه خود دندان را تخریب می کنند.
در صورت پیشرفت تخریب مینای دندان، سطح دندان ها سوراخ می شود. این مسئله در کودکان مبتلا به مال اکلوژن و ازدحام دندان ها بیشتر اتفاق می افتد. کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۶ ساله بیشتر به دلیل مصرف زیاد نوشیدنی های گازدار و آب میوه های غیرطبیعی بیش تر در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار دارند.
یکی از بیماری هایی که در کودکان ۶ تا ۱۶ ساله رخ می دهد، بیماری پریودنتال است که در نتیجه التهاب لثه اتفاق می افتد. پلاک هایی که روی سطح دندان ها جمع می شوند موجب التهاب لثه، قرمزی و تورم آن خواهند شد. استفاده از مسواک، نخ دندان و دهانشویه به صورت منظم موجب کاهش وکنترل التهاب لثه است، اما در صورتی که رسیدگی به این مشکل دیر اتفاق بیفتد، ممکن است پریودنتیت مزمن شده، استخوان دندان آسیب دیده و دندان دائمی کودک از بین برود.
برای بررسی سلامت دهان و دندان در ابتدا باید به یک دندانپزشک متخصص کودکان مراجعه کرد. دندانپزشک در اولین مرحله با استفاده از یک آینه مخصوص، سطح سلامت دندان ها را معاینه می کند.
در صورت وجود پوسیدگی عمیق بنا به تشخیص دندانپزشک، عکس رادیوگرافی نیز گرفته خواهد شد. شاخص هایی نیز برای اندازه گیری سلامت لثه، پلاک، پاکیزگی دهان و غیره وجود دارد که تحت عنوان شاخص dmft شهرت دارد.
پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال از شایع ترین بیماری های مزمن در میان کودکان است. استفاده از فلوراید بیشترین نقش در کاهش پوسیدگی دندان ها را دارد. مطالعات دندانپزشکی کودکان در سال ۲۰۰۳ نشان داده است که پوسیدگی دندان در کودکان ۸ ، ۱۲ و ۱۵ ساله از سال ۱۹۸۳ و با شروع استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید تا اندازه چشمگیری کاهش یافته است. اما متاسفانه یک نظرسنجی نشان داد در اثر تغییر رژیم غذایی کودکان و استفاده از نوشابه های گازدار همچنان عامل پوسیدگی در بیماری های دهان و دندان مربوط به کودکان نقش اول را ایفا می کند.
پوسیدگی دندان ها در اثر عوامل زیادی اتفاق می افتد. از جمله این عوامل می توان به شرایط اقتصادی- اجتماعی جامعه، میزان استفاده از فلوراید، دارو ها و رژیم های غذایی، کیفیت بزاق دهان کودک، وجود یا عدم وجود بیماری های مزمن و تکنیک های مراقبت از بهداشت دهان و دندان اشاره کرد.
شواهد نشانگر آن است که قند مهم ترین عامل پوسیدگی دندان ها است. زیرا در عرض چند دقیقه پس از خوردن قند سطح اسیدیته دندان ها تغییر می کند و همانطور که پیش از این نیز به آن اشاره شد، این امر موجب تخریب مینای دندان ها خواهد شد.
هر چه تعداد مصرف میان وعده های غذایی حاوی قند در روز بیشتر باشد، احتمال خطر پوسیدگی دندان ها نیز بیشتر می شود. کودکانی که بیماری های مزمن دارند عموماً از وعده های غذایی کمتری در مقایسه با سایرین استفاده می کنند.
اما متاسفانه در بیشتر مواقع این وعده های غذایی حاوی مقادیر زیادی شیرینی است و همین امر موجب افزایش خطر پوسیدگی دندان ها در این کودکان می شود. همچنین در مناطق فقیرتر جامعه به دلیل محرومیت های موجود در مصرف مواد غذایی مناسب فلوراید و رعایت بهداشت عمومی کودکان از سطح بهداشت دهان و دندان پایین تری برخوردارند.
بزاق دندان ها، اسیدیته دهان را خنثی می کند. پلاک و مواد غذایی را از بین برده، عاملی ضد باکتری حاوی مقادیر سرشار کلسیم، فسفات و در برخی مواقع فلوراید است.
اما توجه داشته باشید بزاق غیر طبیعی در اثر یک بیماری خاص یا یک روش درمانی خاص نه تنها خاصیت درمانی نخواهد داشت، بلکه می تواند خطر پوسیدگی دندان را نیز افزایش دهد. از جمله این روش های درمانی که موجب تولید بزاق غیرطبیعی می شود، می توان به داروهای ضد افسردگی داروهای درمان دیابت و سندروم شوگرن که یک بیماری خود ایمنی است، اشاره کرد.
با توجه به این که در اغلب موارد برای کودکان به جای قرص، شربت های شیرین تجویز می شود، تا آن ها با رغبت بیشتری آن را استفاده کنند. احتمال افزایش خطر آسیب دیدگی دندان ها در این کودکان بیمار بیشتر خواهد بود. همچنین در بیشتر مواقع این شربت ها شب هنگام و یا هنگام خواب مصرف می شود که موجب کاهش سرعت جریان بزاق شده تاثیر حفاظت کننده بزاق را کاهش می دهد.
بهترین کار برای جلوگیری از پوسیدگی در کودکان مبتلا به بیماری های خاص استفاده از داروهای بدون قند است. این امر به ویژه زمانی که مدت زمان درمان طولانی است، حائز اهمیت می شود. کودکان مبتلا به بیماری های مادرزادی قلب، لوسمی حاد لنفوبلاستیک، صرع، فیبروز و…اغلب داروهای خوراکی را برای مدت زمان طولانی در طول مدت درمان باید مصرف کنند و در نتیجه بیشتر در خطر پوسیدگی دندان قرار دارند. بنابراین توصیه می شود این کودکان حتماً از داروهای بدون قند استفاده نمایند.
خوشبختانه امروزه داروهای بدون قند برای درمان بیشتر بیماری ها وجود دارند. آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج، داروهای ضد سرفه، داروهای ضد التهاب و داروهای غیر استروئیدی از جمله داروهای موجود در بازار هستند که بدون قندند.
توجه داشته باشید بسیاری از داروهایی که نیاز به مجوز پزشک ندارند، مانند داروهایی که برای درمان سرفه استفاده می شوند، شربت های حاوی قند زیاد، در طولانی مدت در صورت جویده شدن و بلعیده نشدن موجب ایجاد زخم و فرسایش سطح دندان ها خواهد شد.
برخی دیگر از داروها که برای درمان بیماری های مزمن استفاده می شوند نیز سرکوب کننده و تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن هستند و در نتیجه کودکان مبتلا به این بیماری ها در معرض ابتلا به عفونت های دهان و دندان قرار می گیرند.
در برخی مواقع ترس، تصور نادرست کودک از دندانپزشکی، بی علاقگی و از دست دادن انگیزه برای درمان از جمله دلایلی است که موجب می شود کودکان تمایلی برای رفتن به دندانپزشکی نداشته باشند.
علاوه بر این در بسیاری از کشورها هزینه های مراقبت از دهان و دندان بسیار سنگین است و در نتیجه کودکان مبتلا به بیماری های مزمن که عموماً برای درمان بیماری های خود با مشکلات مالی روبرو می شوند، نمی توانند برای بهداشت دهان و دندان خود هزینه بکنند. به علاوه برای کودکی که مبتلا به یک بیماری مزمن است، متاسفانه مراقبت از سلامت دندان ها پایین ترین اولویت او محسوب می شود.
بسیاری از کودکان مبتلا به بیماری های مزمن از همان دوران کودکی با ضعف سلامت دهان و دندان و افزایش خطر ابتلا به پوسیدگی ها همراه هستند. دلیل این امر عوارض جانبی برخی داروها، عدم تغذیه مناسب، اضطراب درباره انجام عمل های دندانپزشکی و غیره می باشند.
در ادامه به چند نمونه از بیماری های مزمنی که کودکان مبتلا به آن ها در معرض ابتلا به پوسیدگی دندان قرار دارند، اشاره خواهد شد:
علاوه بر این کودکانی که در اثر جراحت، تصادف یا سایر بیماری ها برای مدت طولانی در بخش مراقبت های ویژه بستری می شوند، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری های دندانی از جمله التهاب لثه و پریودنتیت قرار دارند.
نیاز به افزایش سلامت دندان کودکان یک نگرانی برای بهداشت عمومی است. در ادامه اقداماتی که می تواند از پوسیدگی دندان ها در کودکان خصوصاً کودکان مبتلا به بیماری های مزمن جلوگیری کند، اشاره خواهد شد. از جمله این عوامل تاکید بر تجویز داروهای بدون قند برای درمان بیماری های کودکان است. دادن مشاوره به کودکان مبتلا به بیماری های مزمن درباره انتخاب رژیم غذایی مناسب، استفاده از فضا نگهدار، استفاده از درمان های ارتودنسی، استفاده از فلوراید به صورت موضعی مانند وارنیش، ژل و یا دهان شویه و مراجعه منظم به دندانپزشک کودک جهت کنترل پلاک های دندانی از جمله روش ها محسوب می شود.
همچنین توصیه می شود در بیمارستان هایی که کودکان مبتلا به بیماری های مزمن در آن بستری هستند. توصیه های مربوط به آموزش بهداشت دندانپزشکی در کودکان به صورت یک دفترچه در اختیار همراه بیماران قرار بگیرد.
بنابراین توصیه می کنیم در صورتی که کودک مبتلا به بیماری های مزمن دارید، حتماً او را به طور منظم برای معاینه به دندان پزشک برده، از مسواک و نخ دندان برای رعایت بهداشت دهان و دندان استفاده کنید. همچنین برای کودکان شیرخوار توصیه می شود از شیر حاوی فلوراید استفاده نمایند. خمیردندان های حاوی فلوراید، ژل ها و لاک های موضعی حاوی فلوراید ، فضا نگهدارها و انتخاب رژیم غذایی مناسب نقش زیادی در کاهش روند پوسیدگی دندان در کودکان مبتلا به بیماری های مزمن دارد.
در نهایت می توان گفت سلامت دهان و دندان امری بسیار مهم است که متاسفانه در بسیاری از کودکان مبتلا به بیماری های مزمن تحت الشعاع قرار گرفته است. متخصصین اطفال نقش مهمی در افزایش آگاهی والدین نسبت به اهمیت بهداشت دهان و دندان دارند.
چراکه وجود بیماری های دهان و دندان می تواند خطر ابتلا به سایر بیماری ها مانند التهابات لثه، بیماری های عفونی، دیابت، سرطان خون و غیره را افزایش دهد. بنابراین می توان گفت مراجعه به موقع به دندانپزشک، استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید و نخ دندان، ۲ بار مسواک زدن در روز ، مصرف داروهای بدون قند و رعایت توصیه های بهداشتی دندانپزشکان، نقش مهمی در کاهش بیماری های دهان و دندان و افزایش کیفیت زندگی این کودکان ایفا می کند.